Vücut kompozisyonu, vücudun yağ, kas, kemik ve su gibi farklı bileşenlerinin oranını ifade eder 1 . Bu oran, genel sağlık durumunu değerlendirmek, sporcularda performansı optimize etmek ve antrenman programlarının etkinliğini izlemek 2 , beslenme ve egzersiz programlarının etkinliğini izlemek ve bazı hastalıkların riskini belirlemek ve hormonal dengesizlikleri tanımlamak ve yönetmek 4 için önemlidir. Vücut kompozisyonunu ölçmek için çeşitli yöntemler mevcuttur ve bu yöntemler doğruluk, maliyet, erişilebilirlik ve kullanım kolaylığı açısından farklılık gösterir. Bu makalede, yaygın olarak kullanılan vücut kompozisyonu ölçüm yöntemleri ele alınacak ve karşılaştırılacaktır.
● Antropometrik Ölçümler: Boy, kilo, vücut kitle indeksi (VKİ), bel çevresi, kalça çevresi gibi vücut ölçümlerini içerir. Bu ölçümler, vücut yağ dağılımı hakkında bilgi sağlar ve obezite riskini değerlendirmek için kullanılabilir 1 . Antropometrik ölçümler, kolayca elde edilebilen ve invaziv olmayan bir yöntemdir.
● Skinfold (Deri Kıvrım Kalınlığı) Ölçümleri: Vücudun belirli bölgelerindeki deri altı yağ dokusunun kalınlığını ölçmek için kaliper adı verilen bir alet kullanılır. Bu ölçümler, vücut yağ yüzdesini tahmin etmek için kullanılır 1 . Skinfold ölçümleri, nispeten ucuz ve kolay uygulanabilir bir yöntemdir, ancak doğru sonuçlar elde etmek için deneyimli bir kişi tarafından yapılmalıdır ve obez bireylerde doğruluk oranı düşebilir 7 . Ayrıca, sporcularda, kesin vücut yağ yüzdesi ve sık izleme önemli olduğunda, DEXA ile birlikte kullanılabilir 8 . Skinfold ölçümleri, vücut kompozisyonunu değerlendirmek için kol antropometrisini kullanarak indeksler elde etmek için de kullanılabilir 9 . Kaliper türü, ölçümü yapan kişinin yetkinliği ve kişinin hidrasyon seviyesi gibi faktörler ölçümlerin doğruluğunu etkileyebilir 2 . Skinfold ölçümleri, bel çevresi gibi diğer antropometrik ölçümlerle birlikte kullanılarak vücut kompozisyonunun daha kapsamlı bir değerlendirmesini sağlayabilir 10 . Son olarak, popülasyona özgü denklemlerin kullanılması önemlidir 9 .
● Biyoelektrik Direnç (İmpedans) Analizi (BİA): Vücuttan zayıf bir elektrik akımı geçirilerek vücut yağ oranı tahmin edilir. Yağsız dokular, elektrik akımını yağlı dokulara göre daha iyi iletir. Bu yöntem, hızlı ve kolay uygulanabilir, ancak sonuçlar vücut hidrasyon seviyesinden, besin alımından, kafein ve alkolden, egzersizden ve ilaç kullanımından etkilenebilir 11 . BİA cihazları, elde taşınır, bacaktan bacağa ve elden ayağa olmak üzere farklı tiplerde mevcuttur ve bu tipler sonuçları etkileyebilir 12 . BİA, yağsız ve obez bireylerde vücut yağını doğru bir şekilde ölçmede sınırlı kalabilir; yağsız bireylerde vücut yağını fazla tahmin etme ve obez bireylerde az tahmin etme eğilimindedir 13 . Biyoelektrik impedans vektör analizi (BIV A), BİA ölçümlerinin klinik faydasını artırmak için kullanılabilir 14 . BİA, sıvı durumunu ve vücut hücre kütlesini değerlendirmek için de kullanılabilir 14 . Ayrıca, vücuttaki farklı yağ türlerini, deri altı ve visseral yağ dahil olmak üzere ayırt edebilir 13 . BİA, vücut ağırlığının ne kadarının yağsız kastan oluştuğuna dair doğru bir resim sağlayabilir 13 . Yaşla birlikte kas kütlesinin korunması daha önemli hale geldiğinden, BİA ile kas kütlesini izlemek önemlidir 13 .
● Çift Enerjili X-Işını Absorpsiyometri (DEXA): Başlangıçta vücut kompozisyonunu ölçmek için geliştirilmiş, ancak kemik yoğunluğunu ölçmek için de yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir 15 . DEXA, vücuttaki yağ, kemik ve yağsız doku miktarını doğru bir şekilde ölçer. Bu yöntem, diğer yöntemlere göre daha pahalıdır, ancak vücut kompozisyonu hakkında detaylı bilgi sağlar. DEXA ayrıca kemik yoğunluğunu değerlendirmek ve ayrı vücut bölgelerindeki (kollar, bacaklar ve gövde) kemik, yağsız kütle ve yağ hakkında ayrıntılı bilgi sağlamak için de kullanılır 16 . Sporcularda kas kütlesini ve vücut yağ yüzdelerini izlemek için kullanılabilirken 16 , genel sağlıklarıyla ilgilenen herkese vücut kompozisyonları hakkında bilgilendirici bilgiler sağlayabilir 15 .
● Hidro statik Tartım: Su altında tartım yapılarak vücut yoğunluğu ve yağ oranı hesaplanır. Doğru sonuçlar sağlayan bir yöntemdir, ancak pahalı ve zaman alıcı olabilir. Vücut yağının doğru bir ölçümünü elde etmek için araştırmalarda yaygın olarak kullanılır 17 . Sporcular, sezon boyunca farklı noktalarda vücut yağlarını izlemek ve ilerlemelerini takip etmek için bu yöntemi kullanabilirler 17 . Mobil hidro statik test mevcuttur 17 .
● Hava Yer Değiştirme Pletismografisi: Kişinin kapalı bir odada oturmasıyla yer değiştiren hava hacmini ölçerek vücut hacmini ve yoğunluğunu belirler. Hızlı ve doğru sonuçlar sağlayan bir yöntemdir, ancak pahalı ve özel ekipman gerektirir. Bebeklerde ve obez bireylerde sıklıkla kullanılır 18 . Rutin kullanım için uygulanabilir bir sistem olarak geliştirilmiştir ve çocuklarda DEXA, hidrodensitometri ve standart referans dört bölmeli modele karşı doğrulanmıştır 19 . Vücut yoğunluğunun hesaplanmasında vücut hacmini düzeltmek için akciğer hacminin ölçülmesi önemlidir 19 . Odada su buharı ve karbondioksit birikmesini önler, vücut ısısından kaynaklanan oda sıcaklığındaki değişiklikleri giderir ve bebekler için güvenli ve rahat bir hava bileşimi sağlar 18 .
●Görüntüleme: Ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi (BT) ve manyetik rezonans görüntüleme (MR) gibi yöntemler, vücut kompozisyonunu değerlendirmek için kullanılabilir. Bu yöntemler, vücuttaki yağ dağılımı ve kas kütlesi hakkında detaylı bilgi sağlar 5 . Görüntüleme yöntemleri, genellikle diğer yöntemlere göre daha pahalıdır ve uzmanlık gerektirir.
● BKİ: Boy ve kiloya göre hesaplanan basit bir ölçümdür. Obezite riskini değerlendirmek için yaygın olarak kullanılır, ancak vücut kompozisyonu hakkında detaylı bilgi sağlamaz. BKİ, çocuklarda ileriki yaşamda sağlık ve hastalık tahmini için de bir yöntem olarak kullanılabilir 20 . BKİ’nin tarihsel bağlamı ve başlangıçta bir sağlık ölçütü olarak tasarlanmadığı unutulmamalıdır 21 . BKİ’nin sınırlamalarını anlamak için bir çerçeve olarak “performativite” kavramı kullanılabilir 22 . BKİ, kronik hastalık riskini değerlendirmede sınırlı kalabilir ve farklı vücut yapısına, yaşa ve etnik kökene sahip popülasyonlarda BKİ sınır değerlerinin yeniden değerlendirilmesi gerekebilir 23 . Bununla birlikte, basitliği, düşük maliyeti ve kullanım kolaylığı nedeniyle popülasyon düzeyinde çalışmalar ve halk sağlığı girişimleri için değerli bir araçtır 23 . BKİ, popülasyon araştırmaları ve birinci basamak sağlık hizmeti taraması için değerli bir araçtır 23 . Bireyin sağlığı hakkında daha eksiksiz bir resim elde etmek için kan basıncı, kolesterol seviyeleri ve fizik muayene gibi diğer faktörlerle birlikte değerlendirilmelidir 24 . BKİ, beslenme ve egzersiz danışmanlığında rehberlik etmek için de kullanılabilir 23 . Ayrıca, bazı kronik hastalıkların riskini ve prognozunu tahmin etmek için yararlı bir araçtır 23 . BKİ, zaman içinde, coğrafi alanlarda ve insan grupları arasında eğilimleri değerlendirmek ve karşılaştırmalar yapmak için dünya çapında kullanılmaktadır 24 . Çocuklarda büyüme ve gelişmeyi izlemek ve ilaçları dozajlamak için yıllık BKİ değerlendirmesi önemlidir 24 . Karın obezitesi, kısa boy veya yüksek kas kütlesi olan bireylerde kullanıldığında sınırlı kalabilir 25 . Sporcular “normal” bir vücut yağ aralığında olduğunda vücut yağ yüzdesini tahmin etmede kullanılabilir 13 .
● Bel Çevresi: Bel çevresi ölçümü, karın bölgesindeki yağ birikimini değerlendirmek için kullanılır. Karın bölgesindeki yağlanma, kalp hastalığı, diyabet ve diğer sağlık sorunları riskini artırır 26 . Bel çevresi, özellikle visseral yağı değerlendirmek için BKİ’ye ek olarak dikkate alınmalıdır 10 . Genel vücut yağ yüzdesinden ziyade sağlık risklerinin daha iyi bir göstergesi olarak vücut yağ dağılımını, özellikle visseral yağı değerlendirmenin önemi vurgulanmalıdır 21 .
● Kaliperler: Deri kıvrım kalınlığı ölçümleri, vücut yağ yüzdesini tahmin etmek için kullanılır. Bu yöntem, nispeten ucuz ve kolay uygulanabilir, ancak doğru sonuçlar elde etmek için deneyimli bir kişi tarafından yapılmalıdır. Skinfold ölçüm tekniklerindeki gelişmeler, örneğin dört bölmeli modellere dayalı yeni denklemlerin geliştirilmesi, vücut kompozisyonu değerlendirmesinin doğruluğunu artırmıştır 3 . Deri altı yağ kalınlığını ölçmek için kaliperlere daha doğru bir alternatif olarak ultrason görüntüleme tekniklerinin potansiyeli vurgulanmalıdır 3 .
● BİA: Vücuttan zayıf bir elektrik akımı geçirilerek vücut yağ oranı tahmin edilir. Bu yöntem, hızlı ve kolay uygulanabilir, ancak sonuçlar vücut hidrasyon seviyesinden etkilenebilir.
● DEXA: Vücuttaki yağ, kemik ve yağsız doku miktarını doğru bir şekilde ölçer. Bu yöntem, diğer yöntemlere göre daha pahalıdır, ancak vücut kompozisyonu hakkında detaylı bilgi sağlar.
Obezite ile ilgili sağlık risklerini değerlendirmek için BKİ’ye bir alternatif olarak Edmonton Obezite Evreleme Sistemi kullanılabilir 27.
Bu sistem, obezite ile ilişkili ek tıbbi, zihinsel veya fonksiyonel klinik risk faktörlerini değerlendirir.
Edmonton Evrelemesi: Edmonton Obezite Evreleme Sistemi (EOSS), vücut kitle indeksi (VKİ) ile birleştirildiğinde hastalar için iyileştirilmiş işlevsel ve prognostik değerlendirme sağlar. Edmonton Obezite Evrelemesinde hastalar tıbbi, mental ve işlevsel durumlarına göre 0 ile 4 arasında bir puana tabi tutulurlar. Evre 0 hastada obezite ile ilişkili bir hastalık, psikolojik sorun veya işlevsel kısıtlılık yoktur. Evre 4 hastada ise obeziteye bağlı ciddi, son dönem komorbiditeler, ileri düzeyde fiziksel ve psikolojik kısıtlar gelişmiştir. Evre 0-1 düzeyindeki hastalarda sağlıklı yaşam biçimi değişikliklerinin önceliklendirilmesi önerilirken Evre 2 aşamasından itibaren davranışsal, farmakolojik ve gerekirse cerrahi tedavi yaklaşımlarının yaşam tarzı değişiklikleri ile birlikte başlanması önerilmektedir.
Vücut kompozisyonunu ölçmek için çeşitli yöntemler mevcuttur ve her yöntemin kendine özgü avantajları, dezavantajları ve sınırlamaları vardır. BKİ ve bel çevresi gibi basit yöntemler, obezite riskini değerlendirmek için kullanılabilirken, BIA, DEXA ve hidro statik tartım gibi daha gelişmiş yöntemler, vücut kompozisyon hakkında daha detaylı bilgi sağlar. Hangi yöntemin kullanılacağı, kişinin ihtiyaçlarına ve mevcut kaynaklara bağlı olarak değişebilir. Bireyin sağlık durumu hakkında daha kapsamlı ve doğru bir resim elde etmek için birden fazla vücut kompozisyonu değerlendirme yönteminin bir arada kullanılması önemlidir 28 . Örneğin, sporcular için hem kesin Bazı kişiler için su altında tartılmak zor olabilir. Kapalı alan korkusu olan kişiler için uygun olmayabilir. vücut yağ yüzdesi hem de sık izleme önemli olduğunda, skinfold ölçümleri BIA veya DEXA ile birlikte kullanılabilir. Genel olarak, vücut kompozisyonunu değerlendirmek için en uygun yöntem, kişinin özel ihtiyaçlarına ve hedeflerine göre belirlenmelidir.
TR 
EN